Lichtpuntje voor Europese zonne-energiesector?

Kan Europa het komende decennium de afhankelijkheid van geïmporteerde zonne-energieproducten uit Azië beëindigen?

De zonne-energiesector heeft de afgelopen decennia een indrukwekkende weg afgelegd. De technologie voor het benutten van zonne-energie is verder ontwikkeld en vormt nu een goedkope aanvulling op de traditionele energiebronnen. Maar gaandeweg verschoof de productie en innovatie van Europa naar Azië. De roep om belastingvoordelen voor lokale productielocaties wordt luider, nu vanwege de oorlog in Oekraïne de afhankelijkheid op het gebied van energievoorziening centraal is komen te staan. Het Duitse federale ministerie van Economische Zaken kondigde plannen aan om de binnenlandse productie te verhogen naar 10 gigawatt. Daarnaast berichtte het zakenblad Handelsblatt over plannen van LONGi-oprichter Li Zhenguo om een fabriek in Duitsland te bouwen. Is de sector klaar voor een comeback in Europa?

Energietransitie en groeivooruitzichten

In combinatie met de wereldwijde energietransitie heeft de grotere vraag naar hernieuwbare energie de groeivooruitzichten voor de zonne-energiesector een boost gegeven. Volgens Solarpower Europe is de capaciteit van zonne-energieinstallaties op mondiaal niveau in 2022 met ongeveer 45% gegroeid tot 239 gigawatt. Vooral in de VS is er een duidelijke trend naar overheidssteun voor zonne-energie door middel van belastingvoordelen. Het doel is om bij te dragen aan de toekomstige groei van hernieuwbare energie. In Europa daarentegen zijn de politieke stimuleringsmaatregelen vooral ingegeven door de noodzaak om de energievoorziening van eigen bodem veilig te stellen. Dit biedt de mogelijkheid om de zonne-energiesector te stimuleren en nieuwe markten te veroveren.

De groeiende vraag naar energie in opkomende markten zoals India en Brazilië biedt bovendien veelbelovende groeimogelijkheden voor de zonne-energiesector. Energieproductie is al zeer competitief gezien de kosten voor elektriciteitsopwekking. Een studie van het Fraunhofer Institute for Solar Energy Systems ISE concludeert dat zonne-energie de goedkoopste vorm van elektriciteitsproductie voor Duitsland zou kunnen zijn, hoewel de zon in andere delen van de wereld nog beter benut zou kunnen worden.

De productie en innovatie zijn in de loop der tijd verschoven

In de beginperiode van de fotovoltaïsche industrie was Europa toonaangevend op het gebied van productie en innovatie van zonne-energietechnologieën. Landen als Duitsland en Spanje waren pioniers op dit gebied. De afgelopen decennia is de situatie echter drastisch veranderd. Een combinatie van lage loonkosten, toenemende technische expertise en overheidssteun zette veel bedrijven ertoe aan om hun productielocaties naar Azië te verplaatsen. Met name China werd een toonaangevende speler in de zonne-energiesector op het gebied van productie en innovatie.

Het Fraunhofer Instituut schat de Europese productiecapaciteit op slechts 8 gigawatt, wat overeenkomt met ongeveer 1% van de wereldwijde productie. China daarentegen neemt ongeveer 75% van de wereldcapaciteit voor zijn rekening. Dat betekent dat de afhankelijkheid van Duitsland van het importeren van zonne-energie uit China groter is dan de vroegere afhankelijkheid van olie en gas uit Rusland.

Schaal levert kostenvoordeel op

De verschuiving van de zonneproductie naar Azië is ook te danken aan schaalvoordelen. De massaproductie van zonnecellen en -modules leidt tot een aanzienlijke verlaging van de productiekosten. Dit verklaart waarom de meeste producenten permanent op volle capaciteit draaien, ook al staan de moduleprijzen onder druk. De Chinese productiecapaciteit alleen al zou genoeg zijn om aan de volledige wereldwijde vraag te voldoen. Hierdoor is zonne-energie wereldwijd competitiever geworden en is het gebruik ervan toegenomen. Bij de producenten van modules met de laagste kosten zijn de kosten per watt gedaald tot een huidig niveau van 0,17-0,18 USD.

Verdere verlagingen van de prijs van zonne-energie zitten al in de pijplijn. Veel producenten streven naar een verdere aanzienlijke uitbreiding van hun capaciteit. Dit is deels te danken aan de verwachte groei van de vraag in de komende jaren, maar ook aan de volgende technologische sprong, waarbij sommige fabrikanten van plan zijn om TOPCon-technologie te gebruiken en zo de effectiviteit van zonnepanelen verder te verhogen.

Race om subsidies

In het kader van de Inflation Reduction Act (IRA) heeft de VS ongeveer 369 miljard dollar beschikbaar gesteld in de vorm van subsidies en belastingvoordelen voor klimaatbescherming. Deze subsidies zullen een blijvende impact hebben op de zonne-energiesector, aangezien hernieuwbare energiebronnen een van de belangrijkste begunstigden zijn van de IRA in de vorm van belastingvoordelen. De 10-jarige fiscale IRA stimuli bieden ook de vereiste zichtbaarheid voor het stimuleren van investeringsbeslissingen die de creatie van nieuwe capaciteit in de VS bevorderen. Ondanks gezonde activiteiten in Europa overweegt de Duitse omvormerfabrikant SMA Solar daarom een eigen lokale productiefaciliteit te bouwen in de VS.

Voorwaarde voor het toekennen van subsidies is echter dat een groot deel van de waardecreatie van de gesubsidieerde zonne-installaties in de lokale economie plaatsvindt. Een nieuwe Amerikaanse productielocatie voor zonnemodules met een capaciteit van 1 GW zou bijvoorbeeld alleen al in de eerste vijf jaar ongeveer 110 miljoen dollar aan stimuleringsmaatregelen ontvangen. Er heerst dus een zekere goudmijnmentaliteit binnen de industrie. Op dit moment komt dit zelfs tot uiting in de grondstoffen voor zonnecellen, waarbij polysilicium uit de VS wordt verhandeld tegen een aanzienlijke premie ten opzichte van vergelijkbare kwaliteiten uit China.

Het Duitse ministerie van Economische Zaken lanceerde onlangs een soortgelijk charmeoffensief voor de uitbreiding van de zonne-energiecapaciteit. De reden voor dit initiatief is ten eerste de grote afhankelijkheid van import als het gaat om de uitbreiding van duurzame energie en ten tweede de ambitieuze doelstellingen van 22 GW extra capaciteit per jaar in Duitsland vanaf 2026 op een geïnstalleerde basis van 215 GW tussen nu en 2030. Volgens Europees Commissaris voor Energie Kadri Simson wil de EU het aandeel zonne-energie verhogen van de huidige 3% naar 15% in 2030. Deze doelstellingen dreigen echter in gevaar te komen gezien de ervaringen met leveringsproblemen in 2022 en de langdurige goedkeuringsprocedures. Vertegenwoordigers van de sector zeggen dat het ongeveer twee jaar duurt om een goedkeuring te verkrijgen voor de productie van panelen in de EU.

Daarnaast is de extreem hoge elektriciteitsprijs naar internationale maatstaven een deel van het probleem om de waardeketen in de EU zo geïntegreerd mogelijk te maken. De productie van polysilicium - de belangrijkste grondstof - is zeer energie-intensief. Polysiliciumproducenten zoals Wacker Chemie in Burghausen hadden al voor de stijging van de elektriciteitsprijzen in 2022 een competitief nadeel en verloren de afgelopen jaren gestaag marktaandeel. De gesprekken over de invoering van een door de overheid afgetopte elektriciteitsprijs voor de industrie stemmen optimistisch, maar blijken lang te duren. Ondertussen wordt polysilicium in de VS tegen ongeveer een derde van de elektriciteitsprijs in Duitsland geproduceerd. Wacker Chemie wil daarom de verkoop aan halfgeleiderklanten stimuleren door op het gebied van zuiverheid beter te presteren dan zijn concurrenten.

Een belangrijke factor voor de wereldwijde zonne-energie-industrie blijven daarom de bestaande kostenvoordelen als gevolg van schaalvoordelen en overheidssteun voor productiecapaciteit in Azië, en met name China. Met de IRA zullen de VS waarschijnlijk aanzienlijke investeringen uit het buitenland aantrekken en veel nieuwe banen kunnen creëren. Structurele voordelen op het gebied van een snelle goedkeuringsprocedure voor plannen en industriële elektriciteitsprijzen zullen waarschijnlijk een cruciale rol spelen bij het creëren van nieuwe capaciteit in de VS ten opzichte van Europa, zelfs als Duitsland evenveel financiële steun beschikbaar stelt voor een project in een derde land.

Samenvattend kunnen we stellen dat subsidies de uitbreiding van hernieuwbare energiebronnen in Europa waarschijnlijk zullen aanmoedigen. Maar er is weinig kans dat dit de afhankelijkheid van geïmporteerde zonne-energieproducten uit Azië in het komende decennium zal wegnemen.

Perscontact